Đột quỵ ở người trẻ và những điều cần biết

1. Đột quỵ có xảy ra ở người trẻ tuổi?

TS.BS Trần Chí Cường trả lời:

Trong thời gian vừa qua, chúng ta đã chứng kiến rất nhiều trường hợp đột quỵ ở người trẻ. Có một số trường hợp đột quỵ xảy ra ở cả thiếu niên và học sinh lớp 1, 2.

Vừa qua chúng tôi cũng đã điều trị cho 1 trường hợp đột quỵ hiếm gặp, là bệnh nhân nữ 42 tuổi có 5 túi phình mạch máu não. Theo cách nghĩ thông thường, đột quỵ là căn bệnh chỉ xảy ra ở người từ 70 tuổi trở lên có bệnh lý nền như cao huyết áp, mỡ máu cao, hút thuốc nhiều và nghiện rượu bia. Vì vậy, ít khi chúng ta nghĩ tại sao bệnh đột quỵ lại xảy ra ở người trẻ, làm mọi người vô cùng hoang mang và lo sợ.

Bên cạnh đó, chúng tôi cũng đã từng cấp cứu cho người bị đột quỵ khoảng 29 tuổi. Sau đó, bệnh nhân tử vong vào ban đêm. Nỗi đau này là sự ngỡ ngàng cho người thân của bệnh nhân, vì không tin người nhà còn trẻ mà có thể bị đột quỵ.

2. Bệnh nhân vỡ 5 túi phình được điều trị thành công

TS.BS Trần Chí Cường trả lời:

Đây là trường hợp xảy ra ở bệnh nhân bị một cơn đầu kéo dài và người này đi khám rất nhiều nơi. Một số nơi cho bệnh nhân chụp MRI nhưng chẩn đoán không chính xác, họ chỉ chẩn đoán bệnh nhân bị rối loạn về thần kinh, lo âu, bệnh lý chất trắng. Nhưng khi đến bệnh viện Đa khoa S.I.S Cần Thơ, bệnh nhân được chụp mạch máu não bằng máy cộng hưởng từ MRI 3 Tesla đã phát hiện 5 túi phình mạch máu não và bệnh nhân được điều trị thành công.

Lời chia sẻ của bệnh nhân: “Tôi hay bị đau đầu, buồn nôn, hay quên và đứng lên thường bị chóng mặt. Sau một thời gian dài, cơn đau mới giảm xuống và tình trạng này xảy ra thường xuyên. Khi bác sĩ chụp MRI, tôi bị 5 túi phình mạch máu, nên rất lo và hồi hộp vì mạch máu vỡ bất kỳ lúc nào sẽ gây nguy hiểm. Tôi cần sắp xếp để đến bệnh viện vì không biết lúc nào túi phình sẽ vỡ ra. Tôi chưa từng nghĩ tuổi của mình có thể bị bệnh ngặt như vậy. Ngày xưa khi đi khám nhiều nơi, các bác sĩ chẩn đoán bị đau đầu, căng cơ, bị vấn đề dây thần kinh, tôi có đi chụp CT nhưng không tìm ra bệnh, khi chụp MRI mới ra chất trắng.

Tôi khuyên các bạn trẻ có dấu hiệu đau đầu không dứt khi dùng thuốc nên đi tầm soát để xem mình có bị phình mạch máu hay không để can thiệp sớm. Đột quỵ không chỉ xảy ra ở người lớn tuổi, mà cả trẻ em cũng bị. Tôi cảm thấy mình may mắn vì đã phát hiện được bệnh gây nguy hiểm như vậy. Tôi cám ơn bệnh viện Đa khoa S.I.S Cần Thơ rất nhiều.”

Kết quả chụp MRI cho thấy 4 túi phình bên phải, 1 túi bên trái

3. Các yếu tố gây đột quỵ ở người trẻ

TS.BS Trần Chí Cường trả lời:

Trong khoảng 1.000 bé sinh ra sẽ có 1 hay 2 bé sẽ bị dị tật bẩm sinh. Ví dụ biểu hiện bên ngoài như thừa ngón tay hay chân, dị tật ú máu. Trong một số trường hợp, bé có thể bị dị tật bên trong, đặc biệt là hệ thống mạch máu não, với triệu chứng như đau đầu hay động kinh.

Chúng tôi gặp rất nhiều biểu hiện đau đầu, động kinh đôi khi rất nhẹ nên cháu bé chỉ mất ý thức thoáng qua và thường than đau đầu. Nhưng trong một số trường hợp nặng, bé có thể bị co giật, mất ý thức. Nếu dị dạng động mạch này không được điều trị kịp thời, trong một thời gian khi bé lớn lên sẽ bị xuất huyết não ở lứa tuổi vị thành niên.

Đối với người trẻ, có hai dạng túi phình. Một là túi phình bẩm sinh tức là từ trẻ bệnh nhân đã có túi phình. Ví dụ, bệnh nhân đã 42 tuổi có 5 túi phình là trường hợp bệnh nhân đã có sẵn. Dạng túi phình thừ hai là bệnh nhân sinh ra không có, nó có liên quan đến xơ vữa mạch như bệnh nhân bị mỡ máu cao, huyết áp cao kéo dài, hút thuốc lá, bị bệnh lý về thành mạch. Các vấn đề này sẽ liên quan đến tuổi tác.

Khi bệnh nhân có sẵn túi phình kèm theo cơn tăng huyết áp đột biến, nó có thể gây xuất huyết não cho người trẻ. Thậm chí, chúng ta không còn thời gian cấp cứu và bệnh nhân hôn mê rất nhanh. Sau đó, diễn tiến tử vong.

Phần lớn đột quỵ não ở người trẻ là do xuất huyết não, đây cũng là một trong các vấn đề chúng ta cần lưu ý. Đối với trường hợp này, chúng ta tuyệt đối không sử dụng các loại thuốc làm tan cục máu đông. Khi bệnh nhân bị xuất huyết não, chúng ta sẽ có chỉ định phẫu thuật hoặc can thiệp nội mạch, đặt coil, mở sọ giải ép hút máu bầm để cứu sống bệnh nhân.

4. Nguyên nhân gây đột quỵ ở người trẻ

TS.BS Trần Chí Cường trả lời:

Ngoài vấn đề túi phình, mạch bị dị dạng, nó cũng liên quan đến một số yếu tố khác như tắc nghẽn mạch máu. Bệnh nhân có thể có bệnh lý về tim bẩm sinh, cũng có thể gây đột quỵ ở người trẻ. Đó là các nguyên nhân điển hình hoặc bệnh nhân có các yếu tố nguy cơ như hút thuốc lá quá nhiều (hút 2 gói một ngày),… Chúng tôi đã chứng kiến tình trạng đột quỵ ở người 32 tuổi và đột quỵ rất nặng do hình thành cục máu đông.

Tình trạng này thường do các đối tượng có quá nhiều yếu tố nguy cơ tác động đến lối sống. Bệnh nhân thừa cân béo phì, ít vận động cũng làm gia tăng đột quỵ người trẻ. Trong một số trường hợp có kèm theo khá nhiều yếu tố nguy cơ như hút thuốc lá, uống rượu bia kèm theo tiểu đường, tăng huyết áp thì khả năng đột quỵ rất cao.

Theo cách nghĩ trước đây, người từ 60 tuổi trở lên mới bị nhiều bệnh lý nền, nhưng gần đây tình trạng này đang trẻ hóa.

5. Áp lực là yếu tố làm tăng nguy cơ đột quỵ?

TS.BS Trần Chí Cường trả lời:

Đây cũng là yếu tố thúc đẩy, nhưng không phải là nguyên nhân, vì vẫn chưa có nghiên cứu nào chứng minh điều này gây ảnh hưởng trực tiếp đến đột quỵ. Nhưng nếu chúng ta có nhiều yếu tố nguy cơ cộng gộp, kèm theo lối sống áp lực sẽ là yếu tố kích hoạt.

Ví dụ, bệnh nhân có hút thuốc, huyết áp cao, một ngày nọ họ gặp sự cố về tiền nong hoặc thua cá độ đá bóng, nên uống nhiều rượu bia. Các yếu tố trên sẽ khiến cho bệnh nhân dễ bị đột quỵ và chúng tôi gặp nhiều bệnh nhân trẻ bị đột quỵ sau Tết mỗi năm vì họ ăn chơi quá xả láng.

6. Vì sao tim mạch ở người trẻ trở thành yếu tố của đột quỵ?

TS.BS Trần Chí Cường trả lời:

Nguyên nhân gây đột quỵ ở người trẻ thường liên quan đến bệnh lý tim bẩm sinh, tức là tim chúng ta có 4 ngăn với các lỗ thông với nhau. Trong các luồng thông, nó sẽ tạo thành dòng máu xoáy và cục máu đông. Khi các cục máu đông này đi lên não nó sẽ gây ra đột quỵ não.

Đột quỵ não ở người trẻ liên quan đến tồn tại trong lỗ bầu dục, chúng ta chỉ phát hiện bằng siêu âm tim có độ phân giải cao và chuyên dụng hoặc siêu âm tim đưa vào thực quản thì mới thấy được lỗ thông bất thường. Đây là một trong các nguyên nhân gây đột quỵ hàng đầu không liên quan đến dị tật dị dạng mạch máu não và yếu tố nguy cơ tim mạch có thể cộng gộp vào gây đột quỵ, tăng huyết áp cũng được đưa vào nhóm nguy cơ gây đột quỵ.

Chúng ta gặp tình trạng tăng huyết áp ở người trẻ khá nhiều. Đa số người tăng huyết áp trẻ tuổi không được phát hiện. Gần như họ chủ quan nên dẫn đến bệnh nhân không uống thuốc cho đến một ngày bệnh nhân bị đau đầu dữ dội, nôn ói. Khi đến bệnh viện, chúng tôi phát hiện bệnh nhân bị huyết áp cao 180 mmHg và khi bị xuất huyết não thì mới biết bệnh nhân bị tăng huyết áp dù dưới 40 tuổi.

TS.BS Trần Chí Cường giải thích cho một bệnh nhân bị đột quỵ những hình ảnh trên phim chụp tại Bệnh viện S.I.S Cần Thơ

7. Đau đầu đột quỵ khác gì với đau đầu bình thường?

TS.BS Trần Chí Cường trả lời:

Không phải đau đầu nào cũng dẫn đến tình trạng đột quỵ, nó cũng có cơn đau đầu khá điển hình có liên quan. Đau đầu dẫn đến túi phình biểu hiện uống thuốc không hết, bệnh nhân bị đau nửa bên. Ví dụ như bệnh nhân bị đau nửa bên trái hay bên phải, bệnh nhân bị đau sau gáy có liên quan đến túi phình.

Khi bệnh nhân bị rạn nứt túi phình, họ miêu tả giống như búa đập vào đầu họ chưa từng trải qua cơn đau đầu như vậy. Nó không giống cơn đau đầu trước đây, chẳng hạn mất ngủ một chút rồi đau đầu, bị cha mẹ mắng sẽ đau đầu, chia tay người yêu cũng đau đầu hoặc làm việc không suông sẻ sẽ đau đầu. Tức là cơn đau đầu khiến chúng ta lo lắng và co dấu hiệu kèm theo bao gồm sụp mi một bên. Ví dụ, bệnh nhân bị đau đầu bên trái và sụp mi bên trái thì nên tới bệnh viện cấp cứu. Đó là dấu hiệu đe dọa của túi phình.

Trường hợp đau đầu thần kinh khu trú và đau đầu một bên là dấu hiệu điển hình, kèm theo dấu hiệu bệnh nhân bị cứng cổ hoặc đau đầu, nôn ói. Nếu bệnh nhân bị đau đầu kèm theo động kinh, đó là dấu hiệu cảnh báo sớm và dấu hiệu đi đôi để chẩn đoán trường hợp dị dạng mạch máu não.

Ngoài ra, bệnh nhân có thể bị mất mùi khi một thành viên trong gia đình chiên cá hoặc không ngửi được mùi thơm của dầu thơm. Khối u chèn ép vào khu trung tâm cảm nhận mùi khiến bệnh nhân bị đau đầu và mất mùi. Chúng ta cần cảnh giác vì đó là biểu hiện bất thường của hệ thần kinh chứ không phải là đau đầu bình thường.

8. Phương tiện hiện đại quan trọng như thế nào trong việc chẩn đoán đột quỵ?

TS.BS Trần Chí Cường trả lời:

Nếu như bệnh nhân bị đau đầu kéo dài, nhưng không có đầy đủ phương tiện chẩn đoán hiện đại thì chúng ta rất dễ bỏ xót. Trong trường hợp vừa rồi, bệnh nhân đi rất nhiều nơi để được chẩn đoán nhưng không phát hiện ra tình trạng phình mạch máu não. Để chấn đoán mạch máu não, việc này có thể thực hiện trong tầm tay với công nghệ hiện đại và không cần tiêm thuốc vào cơ thể bệnh nhân. Máy chụp cộng hưởng từ MRI 1.5 Tesla trở xuống hoặc máy MRI 3 Tesla sẽ giúp chúng ta phát hiện túi phình dễ dàng.

Do đó, để chẩn đoán túi phình, chúng ta cần có phương pháp cận lâm sàng phù hợp.

9. Bị té khi đi vệ sinh do chơi game lâu, dấu hiệu đột quỵ?

Con tôi 21 tuổi thường chơi game về đêm. Một buổi tối cháu bị té khi đi vệ sinh. Đây có phải là bệnh đột quỵ hay không, thưa BS?

TS.BS Trần Chí Cường trả lời:

Khi chơi game quá nhiều, chúng ta phải tập trung năng lượng não và thao tác. Khi chúng ta thức xuyên đêm, não của chúng ta hoạt động quá sức dẫn đến tình trạng ngất xỉu. Nếu trường hợp trên là cảnh báo của cơ thể, chúng ta cần điều chỉnh. Khi chúng ta không điều chỉnh giấc ngủ, nó có thể dẫn đến đột quỵ.

Chúng tôi chứng kiến bệnh nhân thức đêm nhiều lần đặc biệt là học bài, chơi game. Đây là trường hợp hết sức cảnh báo. Chúng ta cần cho tế bào não nghỉ ngơi để tránh hoạt động quá sức. Nếu bệnh nhân thức khuya có các bệnh nền không được chẩn đoán, có thể bệnh sẽ nặng hơn.

Khi chúng ta đã điều chỉnh thói quen nhưng vẫn còn cơn chóng mặt thì nên đi chụp cộng hưởng từ mạch máu não để xem não có bị dị dạng hay không nhằm tránh tình trạng đột quỵ.

10. Bệnh viện Đa khoa S.I.S Cần Thơ có công cụ RAPID không?

Công cụ RAPID giúp mở rộng cửa sổ điều trị lên 24 giờ. Bệnh viện Đa khoa S.I.S Cần Thơ có công cụ nêu trên hay không?

TS.BS Trần Chí Cường trả lời:

Bệnh viện S.I.S Cần Thơ là bệnh viện đầu tiên cài đặt phần mềm RAPID để chẩn đoán và điều trị đột quỵ. Sử dụng phần mềm RAPID để đánh giá bệnh nhân ngoài cửa sổ giờ vàng và có nên tái thông mạch máu hay không. Trong trường hợp RAIPID trả lời bệnh nhân ngoài cửa sổ giờ vàng, vùng não thiếu máu vẫn có thể cứu được thì chúng ta can thiệp tái thông mạch máu.

Tuy nhiên, cần lưu ý khi bệnh nhân đột quỵ đến muộn, chúng ta không thể sử dụng phần mềm RAPID để kéo dài thời gian điều trị. Quan niệm này là hoàn toàn chưa chính xác. Phần mềm RAPID là dụng cụ cứu vãn chứ không phải là dụng cụ kéo dài thời gian.

Dù các bệnh viện có trang bị phần mềm RAPID, số lượng ca can thiệp có thể được cứu sống nhiều hơn, nhưng thời gian can thiệp vẫn nằm trong 6 giờ vàng.

Phần mềm RAPID giúp đánh giá vùng tổn thương, vùng nhồi máu ở bệnh nhân đột quỵ

11. Tập thể dục có giúp phòng ngừa đột quỵ?

Câu hỏi bạn đọc ở thành phố Hồ Chí Minh: Tập luyện thể thao có phòng ngừa đột quỵ hay không?

TS.BS Trần Chí Cường trả lời:

Tập thể dục luôn được khuyến cáo là tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên, khi chúng ta tập thể dục thì phải tập theo sức khỏe của bản thân đủ để vã mồ hôi, trung bình khoảng 30 phút.

Chúng ta không nên tập quá sức. Trong trường hợp quá sức sẽ gây hại cho sức khỏe nhiều hơn. Thỉnh thoảng chúng ta thấy một số người tập thể dục đều đặn nhưng vẫn bị đột quỵ. Trong giải đấu bóng đá vừa rồi tại Châu Âu, cầu thủ tự nhiên ngã lăn ra sân, vấn đề đột quỵ còn liên quan đến bệnh lý bẩm sinh và trường hợp có thể xảy ra như bệnh nhân rối loạn nhịp tim hoặc có những dạng rối loạn về mạch máu não. Nếu chúng ta gắng sức trong thi đấu thể thao, hệ tuần hoàn sẽ căng giãn quá mức.

Nếu một người có bệnh lý nền như cao huyết áp, cơn huyết áp tăng đột biến khi tập thể dục thì nó sẽ dẫn đến đột quỵ cho người bệnh. Tất cả chuyên gia y tế khuyên người tập nên tập bài hợp sức của mình. Bài tập vừa đủ mệt, trung bình khoảng 30 phút mỗi ngày. Miễn sao chúng ta duy trì bài tập mỗi ngày. Cường độ tập thể dục điều đặn mỗi ngày là tốt nhất.

12. Mỡ máu cao có gây nguy cơ đột quỵ không?

TS.BS Trần Chí Cường trả lời:

Về mặt y khoa, bệnh lý tăng huyết áp có liên quan nhiều đến người thừa cân béo phì hơn người gầy. Người gầy cũng bị tăng huyết áp không chỉ người thừa cân. Đối với vấn đề mỡ máu, đó là do vấn đề chuyển hóa trong cơ thể.

Một số người ăn chay trường vẫn bị mỡ máu cao là do vấn đề chuyển hóa trong cơ thể, lượng mỡ dư thừa, năng lượng dư thừa bám vào thành mạch và gan không chuyển hóa hết. Ăn quá nhiều dầu mỡ cũng sẽ làm tăng nguy cơ mỡ máu.

Ngược lại nếu chúng ta kiêng hoàn toàn thịt, dầu mỡ động vật và cá, chúng ta vẫn bị vấn đề mỡ máu.

Trọng Dy (ghi), benhdotquy.net

(Theo Đột Quỵ – Những Điều Cần Biết – Thành Phố Lên Đèn 16/4/2022 – Radio VOH)