Cách điều trị và phục hồi cho bệnh nhân đột quỵ

1. Trường hợp nào cần điều trị đột quỵ bằng thuốc và hiệu quả ra sao?

TS.BS Trần Chí Cường trả lời:

Vấn đề phát triển mạng lưới cấp cứu đột quỵ ở nước ta cũng như trên toàn thế giới đang rất nóng và nhu cầu can thiệp rất cao. Đầu tiên, để chẩn đoán bệnh nhân bị đột quỵ do tắc mạch máu lớn hay tắc mạch máu nhỏ, chúng ta có 2 phương pháp:

– Phương pháp thứ nhất là chụp CT có bơm thuốc tương phản, được thực hiện rộng rãi ở các bệnh viện có máy CT. Tuy nhiên, bệnh nhân phải chấp nhận khả năng rủi ro bị dị ứng thuốc, nổi mề đay và ngứa. Nhưng xác suất này khá thấp so với việc phân loại được tình trạng đột quỵ của người bệnh.

– Thứ 2, máy cộng hưởng từ MRI. Hiện nay, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế S.I.S Cần Thơ có sử dụng máy MRI 3 Tesla để chụp cho bệnh nhân đột quỵ trong giai đoạn cấp cứu. Chúng ta sẽ phân định được nhanh chóng tắc nghẽn mạch máu lớn và nhỏ trong vòng 15 phút và không cần tiêm thuốc tương phản, giúp loại bỏ 100% khả năng dị ứng hay sốc thuốc. Đây là điều lý tưởng nhất đang được áp dụng trên toàn thế giới, giúp chúng ta hoàn toàn chủ động trong việc điều trị.

TS.BS Trần Chí Cường trong ca can thiệp đột quỵ cho bệnh nhân

Sau khi chụp MRI, nếu bệnh nhân chỉ bị tắc nghẽn mạch máu nhỏ thì có thể điều trị nội khoa đơn thuần. Điều này sẽ đỡ được rất nhiều vấn đề tiền bạc cho bệnh nhân và thân nhân.

Nếu bệnh nhân tắc nghẽn động mạch lớn, cho dù đã tiêm thuốc tiêu sợi huyết rTPA thì cần chuyển bệnh nhân đến nơi có thể lấy được cục máu đông. Bởi chỉ có can thiệp DSA thì mới giúp cứu sống được cho bệnh nhân chứ không thể chích thuốc tan cục máu đông và chờ tái thông khi tắc nghẽn mạch máu lớn. Điều đó không được khuyến cáo vì nó sẽ kéo dài thời gian cứu sống bệnh nhân.

2. Cấp cứu đột quỵ tại Việt Nam đạt được hiệu quả như thế nào?

TS.BS Trần Chí Cường trả lời:

Trong 5 năm trở lại đây, Việt Nam là một trong những quốc gia phát triển mạnh về mạng lưới can thiệp đột quỵ, đặc biệt là khu vực miền Tây. Tại vì chúng ta đã làm tốt việc này trong 10 năm qua, nên Bệnh viện Đa khoa Quốc tế S.I.S Cần Thơ gần như là một trung tâm đi đầu cả nước về triển khai can thiệp đột quỵ.

Với vai trò đào tạo, 10 năm qua bệnh viện chúng tôi cũng đã chú trọng đến mảng đào tạo cho bác sĩ có thể cấp cứu cho bệnh nhân ở nhiều bệnh viện như Bệnh viện Huế, bệnh viện Bình Định và các bệnh viện lớn tại TP.HCM.

Tuy nhiên, điều chúng ta chưa làm tốt là các bệnh viện chưa có sự phối hợp với nhau. Ví dụ tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế S.I.S Cần Thơ từng ghi nhận một trường hợp bệnh nhân bị đột quỵ cách bệnh viện 15 phút, nhưng họ phải đi tới khắp các bệnh viện khác để điều trị, và khi đến Bệnh viện chúng tôi thì đã mất 4 ngày, khiến kết quả điều trị không tốt và bệnh nhân bị tàn phế nặng nề.

Quan trọng, muốn thành công trong điều trị đột quỵ không chỉ đơn thuần là có máy DSA mà cần phải phối hợp với nhiều ban ngành. Trong đó, vấn đề truyền thông và tiếp xúc với cộng đồng cần được thực hiện mạnh mẽ hơn để khi bệnh nhân có các triệu chứng liên quan đến đột quỵ, chúng ta nhận biết ngay tình trạng và đến nơi có khả năng can thiệp đột quỵ sớm nhất.

Vấn đề giá thành đang là một thách thức trong điều trị đột quỵ tại Việt Nam. Can thiệp DSA sẽ tốn vài chục triệu đến 100 triệu đồng. Nó rất tốn kém so với việc dùng thuốc. Các vấn đề về bảo hiểm y tế và gia đình thân nhân, từ thiện xã hội có thể giúp bệnh nhân đột quỵ được cứu sống trong khoảng thời gian ngắn. Đây là điều cần có sự phối hợp, đóng góp của cộng đồng thì mới làm được điều này thành công.

3. Khi nào bệnh nhân cần tập vật lý trị liệu sau đột quỵ?

BS Nguyễn Hồng Vĩnh trả lời:

Hiện nay, đột quỵ rất phổ biến, nhất là đột quỵ ở người trẻ đang có xu hướng tăng cao. Đối với bệnh nhân đột quỵ, có 2 trường hợp:

– Thứ nhất là tắc mạch máu (hay gọi nhồi máu não), tức là máu không lưu thông lên nuôi các tế bào não được và khiến chúng bị tổn thương.

– Thứ 2, xuất huyết não là hay vỡ mạch máu não.

– Thứ 3, trường hợp nhẹ hơn gọi là cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA). Bệnh nhân chỉ bị thiếu máu nuôi tế bào não trong một khoảng thời gian ngắn và sau đó lưu thông tốt trở lại.

Trường hợp 3 sẽ để lại di chứng ít hơn. Còn riêng 2 trường hợp đầu sẽ để lại di chứng nặng nề và cần có chế độ tập luyện thích hợp sau khi điều trị ổn định để giúp bệnh nhân phục hồi sớm.

Tập vật lý trị liệu càng sớm càng dễ phục hồi nhanh

Trong giai đoạn đầu thường bệnh nhân sẽ bị tình trạng liệt mềm, khiến việc vệ sinh, tắm rửa, sinh hoạt hàng ngày đều phải thực hiện tại giường, vì họ không thể nhúc nhích. Sau giai đoạn này, họ sẽ chuyển sang giai đoạn liệt cứng và cần có các bài tập phù hợp tại bệnh viện để giữ thăng bằng, đi bộ, kiểm soát tay chân,…

Đối với bệnh nhân đột quỵ, các bài tập này là bài tập kiểm soát cơ để nhắc lại các cử động của bệnh nhân đã quên do tác động của đột quỵ não.

4. Hiệu quả của việc tập vật lý trị liệu sẽ như thế nào?

BS Nguyễn Hồng Vĩnh trả lời:

Đối với bệnh nhân đột quỵ não họ sẽ bị tổn thương tế bào thần kinh trung ương, nên sự hồi phục còn tùy thuộc vào mức độ tổn thương ở não cộng với chương trình điều trị có đúng ngay từ đầu không.

Trong khoảng 6 tháng đầu là thời gian bệnh nhân phục hồi nhanh hơn. Nếu để kéo dài hơn 1 năm mới quay lại tập phục hồi chức năng, thì các khớp đã bị biến dạng và kiểm soát kém nên việc tập luyện sẽ rất khó khăn.

Do đó, sau khi bệnh nhân đột quỵ được điều trị ổn định, chúng ta cần tập ngay trong bệnh viện.
Ví dụ như bác sĩ Nội Thần kinh nhận thấy tình hình bệnh nhân đã ổn sau 2-3 ngày điều trị, họ sẽ cho bệnh nhân tập bài tập liệt mềm. Trong giai đoạn này, bệnh nhân thường không thể làm được gì, nên họ sẽ được tập các bài tập thụ động để ngừa cứng khớp, loét tì đè và giúp máu lưu thông tốt hơn.

Nếu bệnh nhân nằm lâu, không biết cách xoay trở, vận động tay chân, rất dễ dẫn đến viêm phổi và tử vong. Tử vong ở đây là do nằm lâu, bệnh nhân thở kém dẫn đến nhiễm trùng phổi.

Khi bệnh nhân phục hồi cao hơn, bài tập sẽ cần nâng lên ở mức độ cao hơn, bao gồm các bài tập điều hợp ở tay, chân để giúp kiểm soát cơ tốt hơn. Tiếp theo, đến giai đoạn bệnh nhân đã có thể giữ thăng bằng, tư thế ngồi tốt và kiểm soát được khớp gối, sẽ cho tập thăng bằng đứng. Thăng bằng đứng được tập trong tư thế đứng gồm tĩnh và động.

Khi bệnh nhân giữ thăng bằng tốt, họ sẽ được tập đi. Người bệnh được tập đi với thanh song song, khung chữ u, gậy. Đến lúc bệnh nhân đã đi lại tốt hơn thì sẽ cho bệnh nhân đi cầu thang và có bài tập phù hợp theo từng giai đoạn bệnh.

>>> Xem thêm: Ý nghĩa và cách phục hồi đột quỵ trong giai đoạn mãn tính

Trọng Dy (ghi), benhdotquy.net (Nguồn: THVL)