Bài toán “điểm nghẽn” cấp cứu đột quỵ trước viện ở khu vực phía Bắc

Những vấn đề trên nằm trong phần chia sẻ của PGS.TS.BS Mai Duy Tôn – Chủ tịch Hội Đột quỵ Hà Nội, Giám đốc Trung tâm Đột quỵ Bệnh viện Bạch Mai về “Hệ thống mạng lưới cấp cứu đột quỵ tại khu vực phía Bắc: Thực trạng và tương lai”.

PGS.TS.BS Mai Duy Tôn – Chủ tịch Hội Đột quỵ Hà Nội, Giám đốc Trung tâm Đột quỵ Bệnh viện Bạch Mai đã mang đến hội nghị những điểm nổi bật của hệ thống cấp cứu mạng lưới đột quỵ phía Bắc và những “điểm nghẽn” cần tháo gỡ trong cấp cứu trước viện

Đột quỵ là vấn đề được quan tâm và ưu tiên nhất trong Y tế Việt Nam hiện nay

Chuyên gia thông tin, đột quỵ đang là gánh nặng y tế hàng đầu tại Việt Nam. Theo số liệu từ Bộ Y tế, bệnh lý này là nguyên nhân gây tử vong và tàn phế cao nhất hiện nay. Trong khi nhiều nước đã kiểm soát đột quỵ tốt và đẩy nguyên nhân này xuống thứ hai hoặc thứ ba, tại Việt Nam, đột quỵ vẫn đang đứng đầu bảng.

Theo ước tính toàn cầu, cứ 4 người trưởng thành sẽ có một người bị đột quỵ trong đời. Với mô hình gia đình gồm ba mẹ và hai con, chắc chắn trong cuộc đời, 1 người sẽ có nguy cơ đột quỵ. Điều này không chỉ gây tổn thất cho cá nhân, gia đình mà còn là áp lực lớn với xã hội.

Chính vì vậy đột quỵ rất được quan tâm tại Việt Nam hiện nay, ở các bệnh viện khi nhắc đến đột quỵ luôn được ưu tiên rất đặc biệt trong hệ thống cấp cứu. Đồng thời Bộ Y tế cũng có nhiều việc làm để ngăn ngừa đột quỵ tại Việt Nam.

PGS.TS.BS Mai Duy Tôn dẫn chứng một nghiên cứu lớn từ Trung tâm Đột quỵ Bệnh viện Bạch Mai phối hợp với Đại học Oxford (Anh) và hệ thống RES-Q, phân tích dữ liệu trên 100.000 bệnh nhân đột quỵ từ 2017-2023. Kết quả cho thấy, tỷ lệ mắc đột quỵ mới tại Việt Nam là 222 ca/100.000 dân, tức mỗi năm có khoảng 222.000 người bị đột quỵ, vượt qua cả số ca mắc ung thư (178.000 ca).

Tỷ lệ hiện mắc (cộng dồn qua các năm) cũng rất cao, ước tính 1.541 người/100.000 dân. Đáng lưu ý, Việt Nam có tỷ lệ đột quỵ ở người trẻ khá cao, chiếm tới 8% trong độ tuổi từ 18-45. Độ tuổi trung bình bị đột quỵ là 62 ở nam và 65 ở nữ. Nam giới bị sớm hơn do yếu tố nguy cơ như rượu bia, thuốc lá và lối sống không lành mạnh.

Chuyên gia cho biết, tại Việt Nam, đột quỵ thiếu máu não chiếm khoảng 76%, đột quỵ chảy máu não vẫn cao hơn thế giới (23%); và khoảng 1% là huyết khối tĩnh mạch, thể bệnh dễ bị bỏ sót, thường gặp ở người trẻ, đặc biệt là phụ nữ. Các bác sĩ cần lưu ý để chẩn đoán và xử trí kịp thời.

Phát triển mạng lưới đột quỵ phía Bắc, từ thông tư Bộ Y tế đến thực tiễn

PGS.TS.BS Mai Duy Tôn cho biết, bước ngoặt lớn trong quản lý đột quỵ là từ Thông tư 47 của Bộ Y tế (ban hành năm 2016), đây được xem là hành lang pháp lý cho phép các bệnh viện thành lập trung tâm, khoa, đơn vị đột quỵ. Từ 12 đơn vị đột quỵ trên cả nước vào năm 2016, đến cuối 2024, cả nước đã có 124 cơ sở đột quỵ, tăng hơn 7 lần trong vòng chưa đầy một thập kỷ.

Khu vực phía Bắc phát triển mạnh hệ thống mạng lưới cơ sở đột quỵ từ tuyến huyện lên tuyến trung ương. Nhiều tỉnh như Ninh Bình, Hải Dương, Vĩnh Phúc, Thái Bình, Phú Thọ, Nghệ An, Thái Nguyên đã có trung tâm hoặc khoa đột quỵ. Riêng Bệnh viện Bạch Mai là đầu mối dẫn dắt về chính sách và chuyên môn trong toàn vùng.

Ngược lại, ở phía Nam, gần như số lượng khoa đột quỵ, trung tâm đột quỵ rất ít, ngoài một vài đơn vị mạnh như Bệnh viện Nhân dân 115, S.I.S Cần Thơ, phần lớn các tỉnh mới dừng lại ở mức đơn vị đột quỵ nằm trong khoa thần kinh.

Những “điểm nghẽn” trong cấp cứu trước viện

PGS.TS.BS Mai Duy Tôn bày tỏ, hiện nay Việt Nam đã làm được rất nhiều cho đột quỵ, tuy nhiên, một thực tế đáng lo ngại là hệ thống cấp cứu trước viện vẫn còn hạn chế. Cả nước chỉ có 11/63 tỉnh có trung tâm cấp cứu, và chỉ khoảng 20% bệnh nhân được đưa vào viện bằng xe cứu thương.

Hậu quả là hơn 80% bệnh nhân đến viện muộn, quá “cửa sổ vàng” 4,5 giờ để tiêu huyết khối hoặc can thiệp mạch, do cơ sở hạ tầng chưa tốt, tại TP Hà Nội và TPHCM, tình trạng tắc đường rất nhiều, đồng thời sự ra đời của các trung tâm cấp cứu hiện nay còn rất hạn chế.

Trong số những bệnh nhân đến viện sớm, chỉ 8% được điều trị tiêu huyết khối, nguyên nhân chủ yếu là quy trình chậm trễ trong bệnh viện.

PGS Mai Duy Tôn nhấn mạnh: “Chỉ khi cải thiện khâu cấp cứu trước viện và rút ngắn thời gian đánh giá trong viện, mới có thể tăng tỷ lệ bệnh nhân được điều trị tái tưới máu hiệu quả”.

Hiện nay, nhiều tỉnh miền núi như Cao Bằng, Bắc Kạn… vẫn thiếu nhân lực, trang thiết bị và sự kết nối liên tuyến để xử trí đột quỵ. Trong khi đó, theo quy định của BHYT, kỹ thuật tiêu huyết khối chỉ được chi trả ở bệnh viện hạng 2 trở lên, bác sĩ phải có chứng chỉ và được Sở Y tế phê duyệt kỹ thuật.

Không dừng lại ở đó, PGS.TS.BS Mai Duy Tôn còn bày tỏ lo ngại về quá trình sáp nhập các đơn vị hành chính, nếu không được quy hoạch hợp lý có thể ảnh hưởng tới hệ thống điều trị đột quỵ, đặc biệt tại tuyến huyện.

Một điểm sáng là vai trò đào tạo và kết nối chuyên môn từ Trung tâm Đột quỵ Bệnh viện Bạch Mai. Trong giai đoạn 2024-2026, ba tỉnh Hà Giang, Quảng Ninh, Thanh Hóa sẽ triển khai đề án nghiên cứu cấp tỉnh (kinh phí 1,5 tỷ đồng/tỉnh), nhằm thành lập các đơn vị đột quỵ tuyến huyện. Các bác sĩ và điều dưỡng sẽ được đào tạo tại Bệnh viện Bạch Mai, kết nối với tuyến tỉnh và Trung tâm Đột quỵ Bệnh viện Bạch Mai thông qua hệ thống telemedicine.

Bệnh viện Bạch Mai cũng tiên phong xây dựng bộ môn Đột quỵ và Bệnh lý mạch máu não đầu tiên tại Trường Đại học Y Dược – Đại học Quốc gia Hà Nội, đào tạo sau đại học chuyên ngành sâu về đột quỵ.

Định hướng tương lai về phát triển mạng lưới và chương trình Quốc gia phòng chống đột quỵ

“Một bước tiến quan trọng là việc ban hành Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị đột quỵ đầu tiên của Việt Nam năm 2024, do Hội Đột quỵ Hà Nội và TPHCM phối hợp thực hiện. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng giúp bảo vệ bác sĩ, đảm bảo thanh toán bảo hiểm và nâng cao chất lượng điều trị. Ví dụ, trước đây, kỹ thuật lấy huyết khối 6-24 giờ chỉ áp dụng được ở các bệnh viện có phần mềm RAPID. Nhưng với hướng dẫn mới, các cơ sở không có phần mềm vẫn có thể triển khai nếu đáp ứng các tiêu chuẩn về chuyên môn và pháp lý”, PGS.TS.BS Mai Duy Tôn chia sẻ.

Trong năm 2025, Trung tâm Đột quỵ Bệnh viện Bạch Mai sẽ cùng Bộ Y tế xây dựng Chương trình Quốc gia Phòng chống Đột quỵ, trình Quốc hội phê duyệt. Dự kiến sẽ có ít nhất 10 giải pháp chiến lược, trong đó có thể đưa vào một số giải pháp như: Xây dựng bộ tiêu chí quản lý chất lượng cho bệnh viện; xây dựng mạng lưới trung tâm cấp cứu; xây dựng mạng lưới bệnh viện tuyến huyện sẵn sàng tiếp nhận và xử trí đột quỵ; phát triển các chương trình nâng cao nhận thức cộng đồng; ứng dụng trí tuệ nhân tạo cá nhân hóa trong giám sát và điều trị đột quỵ.

Bên cạnh đó, Bộ Y tế cũng hợp tác với Vingroup xây dựng hệ thống cấp cứu trước viện, thí điểm tại 4 tỉnh: Hải Phòng, Hà Tĩnh, Khánh Hòa, Kiên Giang.

Định hướng chung trong tương lai sẽ tiếp tục đề xuất với Bộ Y Tế các chương trình phát triển mạng lưới: cấp cứu ngoại viện, cộng đồng, dự phòng đột quỵ. Tiếp tục phối hợp với chương trình Angels triển khai hỗ trợ xây dựng mạng lưới đột quỵ cho các tỉnh đặc biệt là các tỉnh miền núi phía Bắc. Tăng cường phối hợp giữa cấp cứu trước viện (EMS) và các bệnh viện thông qua các hội thảo, tọa đàm trao đổi. Phát triển các khu vực (Hà Nội) đạt tiêu chuẩn do Hội Đột quỵ Thế giới đưa ra về cấp cứu trước viện.

Về chương trình cộng đồng, thay vì tuyên truyền cho nhân viên y tế thì hiện nay sẽ tiếp cận các trường đại học, trường cấp 3, có bài giảng, từ đó sinh viên là những người có ý thức bảo vệ cộng đồng, lan tỏa kiến thức cho nhiều người hơn.

PGS.TS.BS Mai Duy Tôn cho rằng, với chương trình quốc gia phòng chống đột quỵ sắp tới sẽ giúp nhiều cơ sở y tế đạt được hiệu quả điều trị đột quỵ tối ưu.

Phương Nguyên – Ảnh: Thanh Thùy – benhdotquy.net